Học - Hỏi

 

Học-Hỏi là tiến trình của đời sống người dù muốn hay không muốn, chúng ta đều qua tiến trình này. Câu hỏi đặt ra là học cái gì và hỏi cái gì? Sự liên quan giữa hai cái này ra sao?

Học

Khi nói đến học thì chúng ta thường nghĩ đến trường sở. Tuy nhiên tiến trình học không phải chỉ chấm dứt hoặc bắt đầu từ trường sở mà tiến trình đó bắt đầu kể từ khi chúng ta có ý thức ở bản thân và chấm dứt cho đến khi trái tim ta ngừng đập.

Đọc tài liệu, báo chí, đoản văn trên mạng xã hội, sách, hay quan sát một cuộc nói chuyện cũng là học. Trao đổi, thảo luận cũng là tiến trình của học. Một bản tin nói về bạo động, ta học từ đó để không thực hiện chuyện bạo động. Một bản tin nói về lòng từ thiện của cá nhân A trong xã hội, ta học từ hình ảnh đó để sống thiện với bản thân và mọi người. Khi thảo luận một chủ đề nào đó, ta học trong sự thảo luận để mở mang tầm nhìn của bản thân.

Học không có biên giới, không có sự giới hạn trên nhiều lãnh vực. Cái học trên lãnh vực chuyên môn của nghề nghiệp cũng là cái học không biên giới bởi mỗi thời điểm, cái học của nghề nghiệp được đánh giá lại để sửa đổi nhằm hoàn chỉnh cho đúng với thời đại, với khoa học kỹ thuật của thời đại. Cái suy nghĩ của 20 năm trước, cách giải quyết vấn đề của 20 năm trước có thể thay đổi bởi có nhiều dữ kiện khác biệt, nhiều tiến bộ khoa học cho nên cái học của 20 năm trước không còn giá trị của hôm nay mà cần phải sửa đổi suy nghĩ về cái học cho phù hợp với hiện thực của thời đại.

Một điều ít ai nhận diện: Học tức là tiến trình tu dưỡng ở bản thân mình để trở thành người tốt hơn, tự chủ hơn. Tiếc rằng ít ai nắm rõ sự quan trọng của cái học ở trường đời và trường sở, cho nên họ không đạt được khả năng để tự chính mình làm chủ bản thân của mình mà bị các chính trị gia, cá nhân vật có tiếng tâm thu hút họ trở thành “nô lệ” cho người khác mà họ không nhận diện được.

Hỏi

Học mà không hỏi thì cũng giống như ăn mà không nhai, sẽ hại đến bản thân. Thế nào gọi là hỏi? Tại sao phải hỏi và hỏi cái gì?

Hỏi có nhiều hình thức. Hỏi ở chính mình là những gì mình đã học giúp được cái gì trong cuộc sống và sự giúp đó có lợi hay có hại cho xã hội. Không hỏi chính mình mà chỉ làm cho có lợi bản thân qua cái học (xấu) để rồi hại đến xã hội thì cái học đó làm hại đến hệ thống sinh hoạt của xã hội.

Con người khác con vật ở chỗ biết Hỏi. Cái tự hỏi ở bản thân là điều khó làm bởi khi tự mình hỏi chính mình với những điều mình học -- đòi hỏi một tiến trình tu dưỡng bản thân khá cao để có đủ lý luận đặt câu hỏi cho chính mình từ bài học của thực tế; và từ đó nâng cao phẩm chất người của mình thay vì biến phẩm chất người thành thú đội hình hài người. Rối loạn của xã hội ở chỗ này. Không đủ khả năng để tự hỏi chính mình thì những cái học lại tưởng là tốt để có những hành động hại đến xã hội.

Hỏi với người chia sẻ bài học với mình. Khi ở trường lớp, sự giảng dạy của thầy cô giáo có giới hạn cho nên là người học, chúng ta luôn luôn đặt ra những câu hỏi với thầy cô giáo nhằm mục đích xác định lại cái hiểu biết của mình qua cái học. Ở ngoài xã hội thì phải cố gắng tìm cái nguồn mình học để trao đổi thẳng với người quản trị nguồn đó hầu tạo cái học được tốt hơn, hoàn hảo hơn.

Hỏi tự chính mình với câu trả lời đôi khi bị chủ quan cho nên cần phải xác định lại bằng cách hỏi ở những người khác hoặc hỏi ở nguồn mình đã học để xác định cái hiểu của mình khách quan chứ không chủ quan. Trong tiến trình hỏi đó, với câu hỏi mình đặt ra cho nguồn đã học, sẽ cho thấy câu hỏi của bản thân đã nắm được điều học hay chưa.

Kết

Học phải đi đôi với Hỏi để xác định lại việc học của bản thân có hiểu trong tinh thần khách quan hay chủ quan. Học mà không Hỏi thì là tiến trình rất nguy hiểm bởi sẽ biến bản thân thành con vẹt, lập đi lập lại điều đã học mà hoàn toàn không hiểu rõ chiều sâu của những gì đã học, không áp dụng những gì đã học vào đời sống thực tế với bản thân và xã hội.

Vũ Hoàng Anh Bốn Phương

Tháng 8 năm 2025 (Việt lịch 4904)

Nguồn: https://nganlau.com/2025/10/15/hoc-hoi/